گونول تول در فارن افرز نوشت: در بیشتر پایتخت های خاورمیانه، خبر سقوط بشار اسد، رئیس جمهور سوریه اضطراب زیادی را برانگیخت. اما در آنکارا چنین وضعیتی برقرارنبود. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه به جای نگرانی در مورد چشم انداز سوریه پس از بیش از یک دهه درگیری، فرصتی را در آینده پس از اسد می بیند. خوش بینی او موجه است: از بین تمام بازیگران اصلی منطقه، آنکارا قوی ترین کانال های ارتباطی و سابقه همکاری با گروه اسلام گرایی را دارد که اکنون در دمشق قدرت را در دست گرفته است، و این امر موقعیتی را برای آن ایجاد می کند تا از مزایای سقوط رژیم اسد بهره مند شود.

همه اینها منجر به افزایش نفوذ ترکیه بر تحریرالشام شده است. در ماه اکتبر، اردوغان نقشه های حمله شورشیان به حلب را ناکام گذاشت. اما زمانی که نیروهای شورشی اواخر ماه گذشته کارزار خود را آغاز کردند، احتمالاً این کار را با موافقت اردوغان انجام دادند. سالها بود در حالی که اردوغان به دنبال ترمیم روابط با دمشق و بازگرداندن میلیون ها پناهنده سوری بود که حضور آنها در ترکیه حمایت از حزب حاکم او را تضعیف می کرد، اسد وقت کشی می کرد. با تضعیف متحدان منطقه ای اسد توسط کارزار اسرائیل در غزه و لبنان و مشغولیت روسیه در اوکراین، اردوغان فرصتی را برای وادار کردن رهبر سوریه به نشستن در پای میز مذاکره دید.

موفقیت برق آسای شورشیان غافلگیرکننده بود. اکنون، اسد به طور کلی از صحنه خارج شده است و اردوغان آماده است تا از سرمایه گذاری های چندین ساله خود در اپوزیسیون سوریه بهره برداری کند. یک دولت دوست آماده استقبال از پناهندگان می تواند به زودی در دمشق مستقر شود. و رفتن اسد حتی می تواند پنجره ای را برای خروج نیروهای باقی مانده ایالات متحده باز کند، که یکی از اهداف دیرینه آنکارا است. اگر ترکیه بتواند از خطرات احتمالی پیش رو اجتناب کند، می تواند در نهایت برنده قطعی جنگ داخلی سوریه باشد.

مسیر اردوغان برای نفوذ در سوریه پر از سنگلاخ بوده است. پس از آغاز قیام در این کشور در سال 2011، آنکارا به حامی پرشور اپوزیسیون ضد اسد تبدیل شد و به گروه های شورشی کمک های مالی و نظامی ارائه داد. وی حتی به آنها اجازه داد از خاک ترکیه برای سازماندهی و انجام حملات استفاده کنند. آنکارا امیدوار بود که با وجود یک دولت اسلام گرا در دمشق، نفوذ منطقه ای ترکیه گسترش یابد. اما با طولانی شدن جنگ داخلی سوریه، مشکلاتی برای ترکیه ایجاد شد. تلاش های آنکارا برای ایجاد تغییر رژیم، روابط دوستانه قبلی آن را با قدرت های خودکامه منطقه ای تیره کرد. اردوغان با مصر، عراق، اردن، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، و همچنین با قدرتمندترین حامیان اسد، ایران و روسیه، اختلاف پیدا کرد. چنین انزوایی باعث شد که ابراهیم کالین، مشاور ارشد سیاست خارجی اردوغان در آن زمان، در سال 2013 از تعهد ترکیه به اپوزیسیون سوریه و آرمان اسلام گرایانه به عنوان سیاست خارجی "تنهایی گرانبها" یاد کند.

 

به طور جدی، درگیری سوریه نیز روابط پر تنش ترکیه با ایالات متحده را به یک کابوس استراتژیک تبدیل کرد. تصمیم ایالات متحده در سال 2014 برای ارسال هوایی سلاح برای یگان های مدافع خلق کرد سوری - گروهی که آنکارا آن را یک سازمان تروریستی می داند - نقطه عطفی در روابط دوجانبه بود. از منظر ایالات متحده، حمایت از YPG پس از ماه ها تلاش ناموفق برای متقاعد کردن ترکیه برای انجام اقدامات بیشتر برای سرکوب داعش به یک ضرورت استراتژیک تبدیل شد. واشنگتن که به طور فزاینده ای از بی تفاوتی ظاهری ترکیه به فعالیت های داعش در داخل مرزهای خود ناامید شده بود، گزینه بهتری ندید. آنکارا نیز به نوبه خود، از تصمیم متحد خود برای مسلح کردن دشمن خود احساس خیانت کرد.

 

همزمان با بدتر شدن مشکلات ترکیه با ایالات متحده، روسیه سود برد. مسکو در سال 2015 برای نجات رژیم اسد در سوریه مداخله کرد و منافع خود را با منافع آنکارا در تضاد قرار داد. روسیه دست برتر را در سوریه داشت و اردوغان چاره ای جز همکاری با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور ندید. تنها با چراغ سبز مسکو بود که ترکیه توانست در سال 2019 یک حمله نظامی به شمال سوریه را برای مهار پیشروی کردها در آنجا آغاز کند، هدفی که اردوغان برای تحکیم اتحاد داخلی خود با ملی گرایان ترکیه ضروری می دانست. گمانه زنی هایی وجود دارد که تصمیم اردوغان برای خرید سامانه های دفاع موشکی اس-400 روسی - اقدامی که باعث ایجاد اختلاف با ایالات متحده و ناتو شد - برای تضمین این تایید از سوی مسکو بوده است.

 

 

اگرچه سوریه‌ی پس از اسد فرصت‌هایی را برای آنکارا فراهم می‌کند، اما این خطر غیرقابل انکار نیز وجود دارد که نیروهای اسلام‌گرایی که دیکتاتور را سرنگون کردند، بتوانند بی‌ثباتی و افراط‌گرایی را تقویت کنند. انتقال قدرتی از این نوع به ندرت به صورت روان انجام می‌گیرد. سیزده سال پس از قیام در لیبی، با حمایت ناتو، که منجر به سرنگونی و مرگ معمر قذافی شد، آن کشور همچنان درگیر درگیری و هرج و مرج است و جمعیت آن علی‌رغم ثروت نفتی فراوانش از بی ثباتی رنج می‌برد. پس از برکناری صدام حسین در سال 2003، رهبران جدید این کشور برای تثبیت دموکراسی تلاش کردند و این کشور خشونت وحشیانه‌ای را متحمل شد. سوریه امروز با چالش‌هایی در مقیاسی مشابه، و شاید حتی بزرگتر روبرو است و بیش از یک دهه جنگ داخلی را تحمل کرده است که باعث ویرانی گسترده و تعمیق شکاف‌های اجتماعی و سیاسی شده است.

 

اینکه آیا گروه‌هایی که جایگزین اسد شده‌اند می‌توانند به این مشکلات رسیدگی کنند یا خیر، نامشخص است. شورشیان یک نخست وزیر موقت را معرفی کرده‌اند، اما کنترل دولت جدید هنوز به طور کامل تثبیت نشده است. اگر سوریه بتواند به سمت تلاش‌های گسترده بازسازی که اکنون به آن نیاز دارد، حرکت کند، ترکیه قطعاً نقشی برای ایفا کردن خواهد داشت. حمایت آنکارا از گروه‌های حاکم، مرز طولانی‌ای که با سوریه دارد و حضور نظامی اش در این کشور، به ترکیه نفوذ قابل توجهی می‌دهد. با این وجود، آنکارا قادر نخواهد بود دیکته کند که رهبران جدید در دمشق چگونه حکومت نمایند.

 

ائتلاف شورشی تحت رهبری تحریرالشام جزئیات زیادی در مورد برنامه‌های خود برای اداره سوریه ارائه نکرده است، اما کشورهای غربی و عربی نگران هستند که ممکن است تحریرالشام سعی کند یک رژیم اسلام‌گرای تندرو ایجاد کند. با این حال، تحریرالشام از برخی جهات تلاش کرده تا چهره‌ای معتدل از خود نشان دهد. رهبر آن علناً تروریسم بین‌المللی را رد کرده است. پس از سرنگونی اسد، این گروه متعهد شد که نهادهای دولتی را نابود نکند و قول داد که به تنوع قومی و مذهبی کشور احترام بگذارد.

 

با این وجود، دلایل خوبی برای بدبین بودن وجود دارد. حکومت تحریرالشام در ادلب چندان دموکراتیک عمل نکرده است. آنکارا ممکن است دولت جدید سوریه را تحت فشار قرار دهد تا از جمله برای کمک به تضمین منافع غرب حقوق زنان و گروه‌های اقلیت را تضمین کند، اما این بدان معنا نیست که شورشیان به این حرف‌ها گوش خواهند داد. و ترکیه، کشوری که از اعطای حقوق اولیه به جمعیت کرد خود امتناع می‌کند، بعید است که به دنبال شرایط سخاوتمندانه ای برای کردهای سوریه باشد. مشکل حل نشده کردها باعث بی‌ثباتی مداوم در شمال سوریه می‌شود، با این پتانسیل که به ترکیه نیز سرایت کند. و اگر شورشیان نتوانند حقوق برابر را برای همه سوری‌ها در قانون و در عمل بگنجانند، سوریه‌ی جدید ممکن است تفاوت چندانی با سوریه‌ی قدیمی نداشته باشد. چنین نتیجه‌ای برای آنکارا چندان مطلوب نخواهد بود. اردوغان می‌خواهد پناهندگان سوری که اکنون در ترکیه اقامت دارند، داوطلبانه به کشور خود بازگردند. بدون تضمین آینده‌ای دموکراتیک، این امر ممکن نخواهد بود.

 

همچنین خطر احیای داعش نیز وجود دارد. رهبران جدید سوریه در سال آینده کارهای زیادی برای انجام دادن خواهند داشت. شبه نظامیان کرد سوری که اکنون زندان ها و بازداشتگاه هایی را که ده ها هزار جنگجوی دولت اسلامی را در خود جای داده اند، تأمین می کنند، نیز آینده خود را در نظر خواهند گرفت. این گروه جهادی با بهره برداری از این دوره هرج و مرج می تواند سعی در بازآرایی مجدد خود داشته باشد. ترکیه به ویژه در برابر حملات تروریستی آسیب پذیر است، زیرا میزبان شبکه های فعال داعش است. تنها در سال جاری، مقامات ترکیه بیش از 3000 عضو مظنون به داعش را در عملیات های مختلف علیه این شبکه ها دستگیر کرده اند.

 

توسعه سیاسی سوریه در کوتاه مدت نه تنها به نیت و توانایی های دولت جدید بلکه به اقدامات قدرت های خارجی برای کمک به ثبات و بازسازی کشور بستگی خواهد داشت. سوریه به سرمایه گذاری خارجی در زیرساخت ها، کمک های بشردوستانه، رفع تحریم ها، حمایت از بازگشت پناهندگان و کمک به خلع سلاح شبه نظامیان و آموزش مجدد سرویس های امنیتی نیاز خواهد داشت. اما اگر ائتلاف تحت رهبری تحریرالشام فشارهای بین المللی را برای عمل به وعده خود برای تشکیل یک دولت فراگیر و نهادهای مدنی نادیده بگیرد، جهان از آن دوری خواهد کرد و یک سوریه منزوی به راحتی می تواند به هرج و مرج خشونت آمیز بازگردد. ترکیه در این صورت باید با همسایه ای از نظر اقتصادی ویران شده روبرو شود که توسط گروه های مسلح رقیب از هم خواهد پاشید.

 

به عنوان کارگزار قدرتی که اقداماتش منجر به سقوط رژیم اسد شد، ترکیه میراثدار مشکلات سوریه خواهد بود. بسیاری در آنکارا پس از فرار اسد از کشور به سرعت اعلام پیروزی کردند. داشتن یک دولت دوست در دمشق ممکن است واقعاً درهایی را برای اردوغان باز کند. او می‌خواهد پناهندگان به سوریه بازگردند، و متحدانش در بخش ساخت‌وساز ترکیه می‌خواهند در بازسازی این کشور شرکت کنند. این پیروزی در سوریه به او اعتبار بخشیده است که اردوغان امیدوار است از آن در جعا منافع خود در روابط با غرب و با کشورهای منطقه استفاده کند. اما اگر سوریه به هرج و مرج بازگردد و تروریسم و بی ثباتی را به وجود آورد که می تواند پناهندگان بیشتری را از مرزها عبور دهد، مرد قدرتمند ترکیه ممکن است از موفقیت فاجعه بار شورشیان پشیمان شود.