پنجمین نشست علمی بررسی اندیشه های آیت الله منتظری به مناسبت پانزدهمین سالگرد رحلت ایشان در تهران برگزار شد. موضوع این نشست  "آیت الله منتظری حقوق مخالفان و وفاق ملی" بود. 

آقای سعید منتظری به نمایندگی از بیت آیت الله, دکتر محمد مهدی جعفری، مهندس لطف الله میثمی، مهندس محمود حجتی وزیر دولت‌های خاتمی و روحانی، مهندس مصطفی طاهری نماینده اسبق مجلس، علی اکبر جعفری نماینده مجلس ششم، دکتر بنی اسدی دبیرکل نهضت آزادی ایران، آیت الله ایازی، حجت الاسلام والمسلمین سعیدی تاجیک و محمدعلی ابطحی و چندتن دیگر از روحانیون، دکتر محسن آرمین، دکتر حسین راغفر، جواد مظفر، محمود دردکشان, علیزاده طباطبایی، مهندس زرکوب، غلامعلی رجایی، خسرو منصوریان، مینو مرتاضی لنگرودی، فاطمه گوارایی، زهره حری, خانم آقا محمدیان و از اساتید دانشگاه رضا احمدی, دکتر میرطاهر موسوی، دکتر محمود حسینی، دکتر حسین اعتمادی، دکتر مرتضی فرجی و عده ای دیگر از شخصیت‌های مختلف فرهنگی-اجتماعی و دانشگاهی و کنشگران مدنی در این برنامه حضور داشتند.

در ابتدا عمادالدین باقی به عنوان دبیر علمی نشست سخنانی ایراد کرد و ضمن بیان پیشینه گفت و گو با مخالفان و به رسمیت شناختن مخالف در سنت فکری پیشوایان شیعه و نقل دیدگاه های خوارج در تکفیر و قتل مخالفان به بیان دیدگاه آیت الله منتظری و دیگر تدوین کنندگان قانون اساسی درباره حقوق مخالفان پرداخت و از ضرورت توجه به حقوق مخالفان در فضای امروز ایران عنوان پیش شرط وفاق ملی واقعی مراحل برای عبور از گردنه پرخطر و بحرانی کنونی گفت. 

عمادالدین باقی دبیر علمی نشست با نقل فرازی از سخنان آیت الله منتظری در مجلس خبرگان قانون اساسی سال ۱۳۵۸ درباره اینکه نباید برگزاری تجمعات را موکول به اجازه دولت کنیم چون بعدها دست دولت را باز می‌گذارد تا به هر بهانه‌ای جلوی تجمعات مردم را حتی در مساجد بگیرد، اشاره کرد نمونه این نگرانی ایشان نشست امروز خود ما ۴۵ سال بعد از همان مذاکرات قانون اساسی است که چون برای برگزاری یک نشست علمی در سالگرد یک فقیه بزرگ و بزرگداشت او به ما چنین اجازه ای نمی‌دهند ناگزیریم در محیط بسته‌ای مانند خانه که نیاز به مجوز نداشته باشد با این فشردگی و با محدودیت دعوت به خاطر محدودیت ظرفیت مکان برگزار کنیم اما این حق ماست که بتوانیم به صورت آزادانه در مکان‌های وسیع‌تری مراسم را برگزار کنیم.

پس از آن دکتر علی اکبر گرجی استاد دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی سخنرانی اش را تحت عنوان "حقوق مخالفان در اندیشه آیت الله منتظری" ایراد کرد و ضمن بیان توجه به حقوق مخالفان در تدوین قانون اساسی از ضرورت و بدیهی بودن آزادی اندیشه و بیان سخنرانی گفت و افزود: آیت الله منتظری شخصیتی بود که سلطه گرا و اقتدار طلب نبود. او مخالف حکومت استصوابی بود و گفته است مدل حکومت استصوابی مخالف با توحید است زیرا حکومت استصوابی فراتر از نظارت استصوابی در انتخابات است.

گرجی افزود: گرجی با بیان اینکه رجوع به رأی مردم و رفراندوم اصلی اساسی است، افزود آیت الله منتظری برای مخالف فکری خود بهره ایی از حقیقت را قایل بود. 

پس از آن دکتر سعید حجاریان که به دلیل اشتغال به درمان و مشکل تکلم ناشی از عوارض ترور او در سال ۱۳۷۸ سخنانش را به صورت مکتوب ارائه کرده بود و توسط خانم فاطمه فرجی ارایه شد گفت: ایت الله منتظری در تدوین ولایت فقیه دچار دوگانه قدرت و اخلاق بود که در دوران قائم مقامی ادامه داست هرچند با برکناری او در سال۶۸ این دوگانگی نه "حل" بلکه "منحل" شد.

حجاریان افزود: رعایت اخلاق بهای سنگین از دست دادن قدرت و حصر و محدودیت های بعدی را برای وی داشت. در پایان خاطره جالبی درباره حل مشکل نشت آب باران در خرپشته خانه آیت الله منتظری را در دوران حصر که به شورای امنیت ملی کشید بیان کرد.

پس از آن مریم باقی حقوقدان، که علاوه بر مدیریت جلسه، جزو سخنرانان بود فرازهای کوتاهی از مقاله اش را بیان کرد که در قسمتی از آن آمده است:

مهمترین نظر آیت الله که در جریان استقرار حکومت دینی با آن مواجه شد، این بود که نمی شود در اجرای حکومت، میان شهروندان با یکدیگر تفکیک و تبعیض قایل شد چون حکومت قرار است به همه افراد خدمات بدهد. اگر برای تامین امنیت و عدالت برقرار است، برای همه است و موافق و مخالف حکومت و با دین و بی دین نمی شناسد. ... جامعه تنها از مومنان و مقلدان تشکیل نمی شود و وقتی این دایره به تمام جامعه گسترده می شود، نه فقط ادیان ابراهیمی که حتی الحادی هم در برمی گیرد و وضعیت متفاوت می شود. آیت الله منتظری دریافتند که انسان بما هو انسان باید مورد توجه قرار گیرد.  این نگاه آیت الله منتظری در دو دهه پایانی عمر ایشان حتی بسیار مترقی تر از بحث حقوق مخالفان است زیرا در نظر ایشان حقوق مخالفان بر مبنای "حق" بود نه "رحم" و معیار حق و عدل، اصولی تر از رحم است. با این حال،  آیت الله پیش از نگاه های جدید تر خود نسبت به حقوق انسان حتی در بحث های فقهی گذشته هم بابی را به مقوله " حقوق مخالفان" اختصاص داده بودند، عنوانی که بسیاری از فقیهان به آن بی توجه بودند. در کتاب "مبانی مردم سالاری در اسلام" که توسط آقای بهرام شجاعی از شاگردان ایشان ترجمه شده، بحث مستقلی را به موضوع "حقوق مخالفان" اختصاص داده اند.

خانم مینو مرتاضی لنگرودی نیز خاطره‌ای از دیدارها با آیت الله منتظری در سال‌های قبل و بعد از انقلاب و حسن معاشرت و برخورد ایشان ذکر کرد از جمله واکنش ایشان نسبت به این انتقاد که چرا از نظر فقهی قائل به تصدی پست ریاست جمهوری توسط زنان نیستند.

سخنران بعدی دکتر علی اکبر علیخانی استاد دانشگاه و پژوهشگر دین و تاریخ اسلام بود که سخنانش را تحت عنوان" ریشه اندیشه های آیت الله منتظری در رعایت حقوق مخالفان" بیان کرد. نویسنده کتاب "اسلام و همزیستی مسالمت آمیز" ابتدا درباره چگونگی شکل گیری علوم اسلام در قرون ابتدایی اسلام و جا ماندن بسیاری از معارف اسلامی در حیطه فقه و اخلاق سخن گفت و غلیظ شدن فقه در عمل و بی توجهی به اخلاق و بی توجهی فقه سنتی نسبت به حقوق مخالفان را ناشی از جا ماندن فقه و اخلاق از اصول و معارف نخستین اسلام دانست و افزود آیت الله منتظری گرچه یک فقیه سنتی بود اما ریشه مداراجویی، گرایش به حقوق بشر و دفاع از حقوق مخالفان در اندیشه متاثر از فقه نبود بلکه ریشه اندیشه حقوق بشری او در انس با نهج البلاغه بود. امام علی مخالفان را کافر و منافق نام گذاری نمی کرد و می گفت خوارج برداران دینی ما هستند که بر ما شورش کرده اند و تفاوت ها ریشه در فهم ها و اندیشه ها و برداشت ها دارد نه در عناد با حق. علیخانی افزود: برخی از فتاوای فقهی خشن و مخالف حقوق بشر متاثر از فقه اهل سنت است که در زمان خلفای بنی امیه و بنی عباس شکل گرفته است.
سخنران بعدی حجت الاسلام و المسلمین محمود صلواتی، زندانی سیاسی قبل و بعد از انقلاب و از شاگردان آیت الله منتظری و مسئول مدارس ایشان، ترجمه آهنگین سوره الم نشرح و تفسیر ان را محور قرار داد و گفت سعه صدر در حکومت ویژگی پیامبر اسلام بود. وی به  نقش سعه صدر در حل مشکلات پر اخت و نمونه هایی از افرادی با سعه صدر را ذکر کرد مانند آیت الله طالقانی و مسأله شوراها، بازرگان و تلاش برای وفاق روحانیون و دانشگاهیان، سیدمحمد خاتمی با شعار زنده باد مخالف من و آیت الله سیستانی و حمایت از امنیت و تمامیت عرضی عراق و نهی روحانیت از ورود به مسائل اجرایی به نحوی که حتی اجازه نداد روحانیون تولیت حرم را داشته باشند، و نیز مهندس لطف الله میثمی و مدارا و هم فکری او در زندان شاه در برابر مسعود رجوی و تفکر خودخواهانه اش. صلواتی به ریشه یابی شکل کیری سعه صدر در شخصیت آیت الله منتظری پرداخت.

سخنران اختتامیه، حجت‌الاسلام والمسلمین هادی قابل بود که ضمن جمع‌بندی مباحث ارائه شده و بیان ضرورت توجه به شخصیت علمی آیت الله منتظری و چگونگی شکل گیری نشست های علمی بررسی اندیشه های آیت الله منتظری و گزارش کار پنج نشست علمی برگزار شده به اهمیت حرمت دشنام به انسان ها فارغ از ایمان و کفر و دین آنها در دیدگاه آیت الله منتظری و دلسوز ی ها و تذکرات خیرخواهانه ایشان پرداخت. قابل با ذکر مثال‌هایی نشان داد که آیت الله منتظری از کسانی بود که وفاق را در عمل پیاده می‌کرد هرچند در آن زمان بعضی از جوانان انقلابی مانند ما را خوش نمی‌آمد و به ترکیب متنوع اعضای شورای استفتا دفتر آیت الله منتظری که مرکب از موافقان تا مخالفان ایشان بود همچنین نمایندگان وی در دانشگاه‌ها و باز بودن درب بیت ایشان برای همه افراد و گروه‌ها اشاره کرد.

دکتر علیرضا علوی تبار هم یکی دیگر از سخنرانان بود که به دلیل عارضه ناگهانی و عمل جراحی برداشتن کیسه صفرا در روز قبل، در بیمارستان بستری بود و نتوانست حضور یابد.

در میانه نشست، سه کلیپ کوتاه از سخنان آیت الله منتظری در مورد مذمت تندروی، رواداری با مخالفان و اهمیت جذب و خودداری از طرد دیگران پخش شد. آنچه برای حضار جالب توجه بود تاریخ این سخنان یعنی سال‌های ۱۳۶۲ و ۱۳۶۳ بود.

در پایان رونمایی از سه جلد کتاب جدیدالانتشار تحت عنوان "آیت الله منتظری و نهج البلاغه" انجام شد این کتاب مجموعه مقالات و بحث‌های اولین سلسله نشست‌ها است که پس از فراز و نشیب‌های طولانی و سخت اخذ مجوز از وزارت ارشاد توسط انتشارات سرایی چاپ شده است.

دکتر محمد مهدی جعفری از استادان بنام و نهج البلاغه شناسان برجسته در ضمن رونمایی از این کتاب سخنانی ایراد کرده و گفتند به عنوان کسی که سالیان سال است نهج البلاغه را تدریس می‌کند و با همه شروح فارسی و عربی نهج البلاغه آشنا است به جرات ادعا می‌کند که شرح نهج البلاغه آیت الله منتظری یکی از جامع‌ترین دقیق‌ترین و مفیدترین شرح های نهج البلاغه است.

منبع خبر : https://www.khabaronline.ir